Ćwiczenia słuchowe – rozwijanie słuchu fonematycznego

To, jak dziecko słyszy, jest niezwykle istotne. Nie chodzi tu jedynie o słuch fizyczny. To, że dziecko słyszy, gdy mówisz do niego szeptem, nie oznacza, że jego mózg różnicuje zbliżone do siebie dźwięki mowy. 2 W ćwiczeniach słuchowych chodzi bowiem o rozwój umiejętności rozróżniania najmniejszych dźwięków mowy (fonemów) – słuch fonematyczny (fonemowy).

Dzięki słuchowi fonematycznemu (fonemowemu) dziecko potrafi rozróżniać podobne głoski, np. p-b, sz-s, co przekłada się na umiejętność rozróżniania podobnych wyrazów, np. pąk – bąk, kasa – kasza, a także analizy i syntezy głoskowej, czyli wyodrębniania dźwięków ważnych dla zrozumienia wypowiedzi. Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują trudności w rozumieniu i wykonywaniu poleceń, zapamiętywaniu i powtarzaniu dłuższych zdań, wierszyków czy piosenek, a także utrudniają nabywanie umiejętności czytania i pisania ze słuchu.

Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia słuchowe

1. Rozłożenie przed dzieckiem przedmiotów lub kart obrazkowych z realistycznymi zdjęciami obiektów oraz poproszenie go, by podało ten przedmiot lub tę kartę, którego nazwa została wypowiedziana. Ze starszymi dziećmi można trenować dzielenie wyrazów na sylaby, np. dziecko wskazuje parasol i mówi: pa-ra-sol.
2. Odgadywanie dźwięków, które wydają różne przedmioty (np. pralka, odkurzacz, instrument muzyczny, radio) na podstawie nagrań z wydawanymi przez nie odgłosami. Podpowiedź mogą stanowić karty z ilustracjami tych obiektów.
3. Podawanie sobie piłki z wymówieniem sylaby – osoba, która łapie, musi dodać kolejną sylabę, tak aby powstał sensowny wyraz, np. ka-sa, o-czy, ko-tek.
4. Zabawy w domino głoskowe, czyli wymyślanie wyrazu na głoskę, na którą skończył się poprzedni wyraz.
5. Szukanie rymów oraz wymyślanie jak najwięcej wyrazów zaczynających się lub kończących na daną głoskę.

   Ćwiczenia, których celem jest podniesienie sprawności narządówartykulacyjnych i wywołanie prawidłowej wymowy głosek.

     Ćwiczenia demonstruje dorosły, który powinien sam wcześniej starannie przećwiczyć każde ćwiczenie przed lustrem. Ćwiczenia są wplatane w treść bajki tak, aby dziecko nie odczuło znudzenia i zmęczenia. Urozmaiceniem treści bajki są elementy ruchu
i wypowiadane wyrazy dźwiękonaśladowcze.

JĘZYCZEK WĘDROWNICZEK

Języczek wybrał się na spacer po buzi, by sprawdzić, co się w niej dzieje. Popatrzył w prawo (język dotyka prawego kącika ust). Potem oblizał górną wargę, dolną wargę (język oblizuje wargi). Zaciekawiły go zęby, próbował dotknąć każdego policzyć (czubek języka dotyka po kolei zębów górnych, potem dolnych). Z trudem wychodziło mu to, gdy był gruby, ale gdy ułożył z niego szpic wszystkie zęby zostały policzone.

 Następnie języczek uniósł się do góry i przesuwał wzdłuż podniebienia od górnych zębów aż do gardła, by sprawdzić, czy jest zdrowe.

Gdy wszystko zostało sprawdzone języczek wrócił do przodu ust i pokiwał nam na pożegnanie (język kilkakrotnie przesuwa się od jednego do drugiego kącika warg, buzia uśmiechnięta).

JĘZYK MALARZ

Nasz języczek zamienia się w malarza, który maluje cały swój dom. Dom malarza to nasza buzia. Na początku malarz maluje sufit (dzieci wybierają kolor): unosimy język do góry i przesuwamy kilkakrotnie wzdłuż podniebienia. Gdy sufit jest już pomalowany malarz zaczyna malowanie ścian (dzieci ponownie wybierają kolor): przesuwamy językiem z góry na dół wypychając najpierw jeden policzek (od wewnętrznej strony), a następnie w ten sam sposób drugi policzek.

Nasz dom jest coraz ładniejszy, ale musimy jeszcze pomalować podłogę (dzieci konsekwentnie wybierają kolor), więc język – malarz maluje dolną część jamy ustnej, za dolnymi zębami. Na koniec język – malarz maluje cały dom (dzieci wybierają kolor): oblizujemy językiem górną i dolną wargę, przy szeroko otwartej buzi.

Cały dom jest pięknie wymalowany, więc mamy powody do radości: buzia szeroko uśmiechnięta.

„Chore misie” 

Dzieci naśladują chore misie , kapryszą, są senne, nie chcą jeść ani pić:

-         ziewają szeroko, szeroko,

-         kaszlą z językiem daleko wysuniętym do przodu,

Jedzie wezwane pogotowie: eo, eo, au, au, ay, ay.

 Przychodzi pan doktor,  bada misie i zaleca im:

-         płukanie gardła,

-         połykanie pastylek,

-         picie syropu.

Misie zmęczone zabiegami ziewają, ziewają i usypiają:

-         chrapie na wdechu,

-         chrapie na wydechu.

Misie budzą się . Będą brały inhalacje:

-        dziecko zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną  dziurką),

-        następnie wydycha powietrze nosem – wdycha ustami. 

„Żywe lusterko” 

Dwoje dzieci siedzi naprzeciwko siebie; jedno z nich samodzielnie wykonuje jakąś minę, a zadaniem drugiego, które występuje w roli żywego lustra, jest naśladowanie tych min; po pewnym czasie dzieci zmieniają się rolami i zabawa trwa nadal.

         Problem niedosłuchu dotyczy aż co piątego dziecka w Polsce. Czy, drogi rodzicu, masz pewność, że ze słuchem Twojego dziecka jest wszystko w porządku? Zastanów się, czy może Twój maluch często zapada na infekcje górnego układu oddechowego, może miał zapalenie ucha? To może mieć istotny wpływ na jakość słyszenia Twojego dziecka, a wiadomo, że prawidłowa rejestracja dźwięków z otoczenia to prawidłowy rozwój naszego malucha.

Czy warto robić badania słuchu?

Każdy noworodek, tuż po narodzinach, przechodzi pierwsze przesiewowe badanie słuchu. Badanie to ma na celu wykluczenie wad słuchu powstałych w życiu płodowym dziecka oraz tuż po jego narodzinach. Nie jest to jednak badanie „na zawsze”. Zaburzenie słuchu może pojawić się w każdym momencie rozwoju dziecka. Jeśli dziecko niedosłyszy, możemy zauważyć tego  symptomy. Są one różne w zależności od etapu rozwoju, a którym znajduje się dziecko.

Skąd ten niedosłuch?

Przyczyn niedosłuchu jest wiele. Mają na niego wpływ nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, katar, zapalenie ucha ( mogą prowadzić nawet do trwałego upośledzenia słuchu) a także uraz głowy czy hałas. Oczywiście nie można pominąć uwarunkowań genetycznych, dlatego w przypadku dzieci obciążonych takim ryzykiem, nie należy zapominać o profilaktyce.

Jak rozpoznać niedosłuch u dziecka?

Rozpoznanie niedosłuchu u dziecka wymaga przede wszystkim obserwacji zachowania malucha. Możemy jej dokonać na każdym etapie rozwoju dziecka.

Do 3 miesiąca życia

• Sprawdź, czy dziecko reaguje, kiedy słyszy hałas taki jak klaśnięcie dłoni czy dźwięk odkurzacza.
• Zaśpiewaj piosenkę i obserwuj reakcję.
• Zwróć uwagę, czy wydaje gardłowe dźwięki.

4-6 miesiąc życia

• Zwróć uwagę, czy dziecko kieruje głowę w stronę źródła dźwięku.
• Sprawdź, czy reaguje na zmianę tonu Twojego głosu.
• Obserwuj, czy budzi się z lekkiego snu, kiedy ktoś rozmawia.

7-12 miesiąc życia

• Zwróć uwagę, czy dziecko Ciebie słucha.
• Sprawdź, czy reaguje na swoje imię.
• Obserwuj, czy próbuje naśladować dźwięki.
• Zastanów się, czy rozumie proste słowa.

13-24 miesiąc życia

• Sprawdź, czy umie pokazywać części ciała.
• Zwróć uwagę, czy rozumie proste polecenia.
• Obserwuj, czy naśladuje dźwięki zwierząt.

3-4 rok życia

• Zwróć uwagę, czy dziecko słyszy, kiedy je wołasz.
• Sprawdź, czy odpowiada na proste pytania.
• Zastanów się, czy potrafi opowiedzieć, co się działo w przedszkolu.

4-5 rok życia

• Sprawdź, czy Twój maluch z uwagą ogląda bajki.
• Zwróć uwagę, czy jego opowieści zawierają szczegółowe informacje.

Jak reagować?

Jeśli coś Cię zaniepokoi, nie czekaj. Udaj się do specjalisty w celu wykonania badania słuchu.

„ Tropiciel”  - Dziecko naśladuje chód dorosłego lub innego dziecka np. chodzi na stopach osoby dorosłej, po jej śladach lub do tyłu.

„Chodzimy jak pieski” - Dzieci chodzą po sali na czworakach i naśladują pieski. 

 „Dźwięki w otoczeniu” - Wysłuchiwanie dźwięków w otoczeniu, np. w parku: śpiewu ptaków, szelestu spadających gałązek, liści, drzew; w sali: szurania krzeseł, stąpania, stukania klockami, szelestu kartek; na ulicy: klaksonów samochodów, pisku opon, syreny pogotowia, warkotu motoru. (sprawdza się po pracy, co pozwoli nam na kilka minut na reset, ale proszę pamiętać, że należy omówić to z dzieckiem…. Sprawdzone polecam !).

 „ Co tyka, gdzie tyka?” - Zabawa z wykorzystaniem głośno tykającego budzika. Dziecko najpierw oswaja się
z odgłosem tykającego budzika. Osoba dorosła chowa budzik tak, aby dziecko tego nie widziało i następnie, dziecko próbuje zlokalizować źródło dźwięku.

 „Zgadnij, jakie to zwierzątko?” -Dziecko  lub dorosły zadaje zagadkę naśladując ( lub odtwarzając z taśmy) odgłos danego zwierzątka, np.: psa, konia, żaby, kota , wrony, kaczki, sowy.

Rymowanki, wyliczanki, wierszyki do pokazywania i rysowania

„ Zwierzęce gadanie”

Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? Kle, kle, kle.

Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum.

Co mówi kaczka, gdy jest bardzo zła? Kwa, kwa, kwa.

Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? Miau, miau, miau.

Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.

Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? Ku, ku ryku.

Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Me, me, me.

Co mówi krowa, gdy zabraknie jej tchu? Mu, mu, mu.

Co mówi wrona, gdy wstaje co dnia? Kra, kra, kra.

Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, hau, hau.

Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Bee, bee, bee.

Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?

Nic! Przecież ryby nie maja głosu!

                                                  J. Beszczyński

„ Rymowane wierszyki”

Zadaniem dziecka jest ułożyć rym do podanej części zdania np.:

Lata osa koło...

Leci muszka koło...

Ciele, co językiem ...

Owoce spadają, dzieci je ...

Sowa to mądra ...

Przyszła koza do ...

„ Pociąg”

Jedzie pociąg z daleka,

Ani chwili nie czeka.

Konduktorze łaskawy

Zawieź nas do Warszawy.

Dorosły chwyta dziecko za barki, stojąc za nim z tyłu. Ono jest lokomotywą początkowo sterowaną przez dorosłego. Śpiewając ruszają dookoła pokoju.