1. PRZENOSZENIE PŁATKÓW ZA POMOCĄ SŁOMKI

• wzmocnienie mięśni pierścienia zwierającego gardło
• wzmocnienie mięśni warg i policzków
• ćwiczenie oddechowe

pomoce: płatki śniadaniowe, słomka, 2 talerze

Przebieg:

A: Na jeden z talerzyków wsypujemy płatki (garść). Następnie, prosimy dziecko aby poprzez zasysanie słomki przeniosło płatki na drugi talerz.

B: Na jeden talerzy wsypujemy płatki, a dziecko za pomocą słomki zdmuchuje je.

 DOBRA RADA: Słomka umiejscowiona po środku warg. Słomkę trzymają wargi a nie zęby!

2. PIJEMY SOK/MUS

• wzmocnienie mięśni pierścienia zwierającego gardło
• wzmocnienie mięśni warg i policzków

• wydłużenie fazy wydechowe

Pomoce: szklanka z sokiem (najlepiej przecier owocowy/mus/jogurt – gęsty napój), słomka

Przebieg: Dziecko na zmianę pije napój i robi bąbelki w szklance.

3. OWOCOWA RODZINKA PALUSZKÓW

• wzmacnianie mięśni języka
• wzmocnienie mięśnia okrężnego warg
• ćwiczenie napinania i rozluźniania czubka języka

Pomoce: maliny, talerz

Przebieg: Dziecko nakłada maliny na  palce dowolnej ręki, a potem każdą malinę ściąga czubkiem języka, miażdży ją językiem o podniebienie i dopiero wtedy malina jest gotowa do połknięcia.

4. LUBIĘ JEŚĆ WARZYWA I OWOCE

• ćwiczenia prawidłowego odgryzania i żucia
• warzywa/owoce, talerz

Przebieg: Rodzic wspólnie z dzieckiem przygotowuje warzywa/owoce, myje, kroi np.   marchewka, ogórek, papryka, kalarepa, rzodkiewka, jabłko, kiwi, truskawki itp. Wspólnie z dzieckiem kroimy owoce, pamiętając aby nie było to zbyt małe kawałki, ponieważ dziecko musi mieć możliwość odgryzienia i żucia. Następnie układamy na talerzyku owocowo-warzywny obrazek. Prosimy, żeby dziecko zjadało po kolei warzywa i owoce odgryzając je przednimi zębami, a gryząc trzonowymi.

WAŻNE!   Podczas żucia wargi dziecka są domknięte, a żuchwa wykonuje ruchy okrężne.

5. ŻELKOWE MISIE

• wzmacnianie mięśni języka
• wzmocnienie mięśnia okrężnego warg
• ćwiczenie napinania i rozluźniania czubka języka

Pomoce: misie żelki, talerz

Przebieg:

A: Prosimy, aby dziecko otworzyło buzię, język ułożyło płasko. Kładziemy mu żelka na środku języka, tak aby „miś” nie spadł. Pomagamy nucić „misiową kołysankę” np.: „aaaaa”, „eeeee”. Gdy „miś zaśnie”, można go w nagrodę zjeść…

WAŻNE! Żelek nie powinien spadać z języka.

B:Rozsypujemy na talerzyku kilka żelków. Prosimy, żeby dziecko trzymało żelka przed swoimi ustami i na przemian „dawało misiowi całusa” i „łaskotało językiem”

WAŻNE! Podczas „całowania misia” usta dziecka układają się w dzióbek, a podczas „łaskotania misia” żuchwa pozostaje nieruchoma i „nie ćwiczy” razem z językiem. Na początku, zanim dziecko dojdzie do wprawy można przytrzymać żuchwę.

6. CZEKOLADOWE LODY

• ćwiczenia ruchomości czubka języka
• ćwiczenia pionizacji języka
•  uwrażliwianie czubka języka i podniebienia twardego

Pomoce: krem czekoladowy/miód/dżem, chrupki kukurydziane, drewniana szpatułka lub łyżeczka

Przebieg:

A: Smarujemy kremem czekoladowym/miodem lub dżemem łyżeczkę. Dziecko otwiera szeroko buzię i czubkiem języka zlizuje smakołyk z łyżeczki/szpatułki.

B: Smarujemy kremem czekoladowym/miodem lub dżemem łyżeczkę. Dziecko zlizuje czubkiem języka smakołyk, a następnie dotyka podniebienia twardego (miejsce za górnymi zębami).

C: Rodzic smaruje dziecku podniebienie twardego (miejsce za górnymi zębami) wykorzystując wybrany smakołyk a dziecko zlizuje go czubkiem języka.

D: Rodzic przykleja dziecku do podniebienia kawałek chrupki kukurydzianej a dziecko czubkiem języka próbuje go usunąć.

WAŻNE: Dbając o zdrowie i bezpieczeństwo dzieci, wszystkie powyższe ćwiczenia Rodzic wykonuje wspólnie z dzieckiem!

Życzę miłej i wesołej zabawy!

             Proste zabawy logopedyczne powinny być codziennością każdego dziecka. Poniżej przedstawiam przykłady ćwiczeń, które wspierają rozwój mowy dziecka i stanowią profilaktykę logopedyczną. Są wśród nich:
-ćwiczenia oddechowe,
-ćwiczenia artykulacyjne,
-ćwiczenia słuchowe,
-ćwiczenia motoryczne 

Jak wspierać rozwój mowy dziecka już od narodzin?

Do umiejętności mówienia dziecko przygotowuje się w zasadzie od narodzin. Jego pierwsze czynności, takie jak ssanie, przeżuwanie pokarmów czy gryzienie przedmiotów, to podstawowy trening narządów artykulacyjnych, który wymaga pracy warg, języka, policzków i podniebienia. Przygotowuje on dziecko do prawidłowej realizacji głosek języka, którym będzie się posługiwać, a tym samym do komunikowania się z innymi. Tym, co znacząco utrudnia możliwość porozumiewania się, są bowiem wady wymowy. Mowa niezrozumiała dla otoczenia oddziałuje na kontakty społeczne i rozwój emocjonalny dziecka. Przeżywa ono coraz większą frustrację, gdy zdecydowanie więcej rozumie, niż potrafi przekazać.

Rozwój mowy można wspierać u dziecka, gdy tylko przyjdzie na świat. Poza zabawami zachęcającymi małego człowieka do porozumiewania się z otoczeniem oraz wyrażaniem swoich potrzeb i myśli warto wprowadzić również proste ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne, słuchowe oraz motoryczne, które będą stymulować prawidłowy rozwój mowy i stanowić profilaktykę logopedyczną. Poniżej znajdują się przykłady takich zabaw.

Ćwiczenia oddechowe – kształtowanie prawidłowych nawyków oddechowych

Ćwiczenia oddechowe są ważne, zwłaszcza gdy dziecko nawykowo oddycha przez usta. By uaktywnić również nos, najlepiej proponować maluchowi zabawy w wąchanie, wciąganie powietrza nosem i wydmuchiwanie go ustami. Na kolejnym etapie dziecko uczy się pobierać powietrze równocześnie i nosem, i ustami – to naturalny wdech w toku mowy.

Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia oddechowe

1. Dmuchanie na różne lekkie przedmioty, które można przesuwać, np. kolorowe piórka lub kroplę wody na stoliku.
2. Zdmuchiwanie płomienia świeczki lub dmuchawców.
3. Naśladowanie chrapania.
4. Wprawianie oddechem w ruch wiatraczka.
5. Przenoszenie przy użyciu słomki małych elementów, np. papierowych listków na rysunek drzewa.

Ćwiczenia artykulacyjne – przygotowanie do prawidłowej wymowy

Usprawnianie pracy mięśni artykulacyjnych, czyli języka, warg i podniebienia, wpływa na sposób wymowy głosek. Proste ćwiczenia, zwane “gimnastyką języka”, aktywizują aparat mowy, tak aby przy wymowie konkretnych głosek dzieci w prawidłowy sposób układały język lub wargi, np. przy głoskach t, d, l, n, s, z, c, dz szeroki język unosi się do wałka dziąsłowego za górnymi siekaczami i nie wysuwa się pomiędzy zęby, a przy głoskach p, b, m obie wargi stykają się ze sobą. Zaproponowane ćwiczenia można wykonywać przed lusterkiem, aby dziecko miało możliwość kontrolowania ruchów wzrokiem.

Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia artykulacyjne

1. Wysuwanie języka i poruszanie nim.
2. Zlizywanie z warg i podniebienia masła orzechowego, miodu lub kremu czekoladowego.
3. Unoszenie płaskiego języka do podniebienia.
4. Liczenie językiem zębów.
5. Sięganie językiem do tylnych zębów górnych.
6. Przejeżdżanie językiem po dziąsłach i zębach przy zamkniętej buzi.
7. Wysyłanie buziaków i cmokanie.
8. Nadymanie policzków i pokazywanie, jak powoli uchodzi powietrze z balona
9. Przesadne ziewanie.
10. Głośny śmiech, np. z Chichraczem Olbrzymim
11. Puszczanie baniek mydlanych.
12. Picie wody przez słomkę lub robienie burzy w szklance wody przy użyciu słomki.
13. Gryzienie twardych pokarmów (np. surowej marchewki), jedzenie łyżką oraz picie z kubka.

Ćwiczenia słuchowe – rozwijanie słuchu fonematycznego

To, jak dziecko słyszy, jest niezwykle istotne. Nie chodzi tu jedynie o słuch fizyczny. To, że dziecko słyszy, gdy mówisz do niego szeptem, nie oznacza, że jego mózg różnicuje zbliżone do siebie dźwięki mowy. 2 W ćwiczeniach słuchowych chodzi bowiem o rozwój umiejętności rozróżniania najmniejszych dźwięków mowy (fonemów) – słuch fonematyczny (fonemowy).

Dzięki słuchowi fonematycznemu (fonemowemu) dziecko potrafi rozróżniać podobne głoski, np. p-b, sz-s, co przekłada się na umiejętność rozróżniania podobnych wyrazów, np. pąk – bąk, kasa – kasza, a także analizy i syntezy głoskowej, czyli wyodrębniania dźwięków ważnych dla zrozumienia wypowiedzi. Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują trudności w rozumieniu i wykonywaniu poleceń, zapamiętywaniu i powtarzaniu dłuższych zdań, wierszyków czy piosenek, a także utrudniają nabywanie umiejętności czytania i pisania ze słuchu.

Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia słuchowe

1. Rozłożenie przed dzieckiem przedmiotów lub kart obrazkowych z realistycznymi zdjęciami obiektów oraz poproszenie go, by podało ten przedmiot lub tę kartę, którego nazwa została wypowiedziana. Ze starszymi dziećmi można trenować dzielenie wyrazów na sylaby, np. dziecko wskazuje parasol i mówi: pa-ra-sol.
2. Odgadywanie dźwięków, które wydają różne przedmioty (np. pralka, odkurzacz, instrument muzyczny, radio) na podstawie nagrań z wydawanymi przez nie odgłosami. Podpowiedź mogą stanowić karty z ilustracjami tych obiektów.
3. Podawanie sobie piłki z wymówieniem sylaby – osoba, która łapie, musi dodać kolejną sylabę, tak aby powstał sensowny wyraz, np. ka-sa, o-czy, ko-tek.
4. Zabawy w domino głoskowe, czyli wymyślanie wyrazu na głoskę, na którą skończył się poprzedni wyraz.
5. Szukanie rymów oraz wymyślanie jak najwięcej wyrazów zaczynających się lub kończących na daną głoskę.

Ćwiczenia motoryczne – rozwój sprawności ruchowej

Na rozwój mowy ma wpływ również sprawność ruchowa, zarówno w zakresie motoryki dużej (ruchy całego ciała pozwalające na przemieszczanie się: chodzenie, bieganie, skakanie), jak i motoryki małej (odpowiadającej za precyzyjne ruchy dłoni i palców). Ośrodki mózgu odpowiedzialne za ruchy ręki znajdują się blisko ośrodków odpowiadających za umiejętności artykulacyjne. Warto więc wprowadzać do repertuaru codziennych zabaw aktywności ruchowe i sensoryczne, rozwijające funkcje słuchowe, wzrokowe i dotykowe. Wielozmysłowa stymulacja wpływa nie tylko na poznawanie świata, lecz także rozwój językowy małego człowieka.

Propozycje zabaw logopedycznych - ćwiczenia ruchowo-słuchowe

1. Pompowanie balonika: fu-fu-fu, a potem recytowanie znanego wierszyka Baloniku nasz malutki... z jednoczesnym odsuwaniem się od siebie i opadnięciem na podłogę, gdy balon przerywa miarę i robi trach.
2. Naśladowanie odgłosu pojazdu przedstawionego na karcie obrazkowej, np. samochodu (brum, brum), karetki (i-o, i-o) czy pociągu (tudum, tudum) i poruszanie sie po wyznaczonym torze w przestrzeni.
3. Zabawa „w pociąg” – poruszanie się zgodnie z wyznaczonym tempem: najpierw lokomotywa rusza powoli (cz-cz-cz), potem jedzie coraz szybciej (cz, cz, cz, cz...), a na końcu hamuje przed stacją (cz, cz, cz, czszszszsz...)

Propozycje ćwiczeń dłoni

1. Rysowanie, pisanie, wodzenie palcem po śladzie połączone z wykonywaniem poleceń zachęcających dziecko do powtarzania rytmicznych wierszyków, naśladowania odgłosów oraz prawidłowego oddechu to świetny trening mowy.
2. Lepienie kształtów z różnych mas sensorycznych: ciastoliny, plasteliny, kaszoliny, piankoliny.
3. Przewlekanie koralików.
4. Wycinanie wzorów.

W przypadku trudności słuchowych i fonacyjnych u dziecka, warto skonsultować się z laryngologiem i foniatrą.

Kiedy skonsultować się z logopedą lub neurologopedą?

Na rozwój artykulacji u dziecka ogromny wpływ ma to, jak je, oddycha i jak sprawne są jego narządy mowy, a także to, jaką stymulację słuchową i motoryczną otrzymuje – zarówno nadmiar, jak i niedosyt bodźców w tym zakresie stanowią zagrożenie.

Jeśli cokolwiek nas niepokoi w rozwoju funkcji językowych małego człowieka, warto skonsultować się z logopedą lub neurologopedą, który zbada mowę dziecka, oceni pracę aparatu artykulacyjnego i – gdy będzie taka potrzeba – wskaże specjalistów, do których należy się udać. Czasami okazuje się bowiem, że dziecko napotyka fizyczne przeszkody w prawidłowym opanowaniu mowy, np. skrócone wędzidełko podjęzykowe czy nieprawidłowy zgryz.

• Słuch w procesie przyswajania mowy ma największe znaczenie

Rodzicu, obserwuj czy dziecko reaguje na dźwięki, ponieważ prawidłowy słuch jest warunkiem rozwoju mowy.

• Oddech

Rodzicu, zwróć uwagę, czy dziecko podczas snu oddycha przez  nos. Nieprawidłowy tor oddychania, tj. oddychanie przez usta może być skutkiem powiększonego migdałka czy obniżonego napięcia mięśniowego, co z kolei wpływa na nieprawidłowy rozwój mowy.

• Język nianiek

Rodzicu, zwracając się do dziecka unikaj spieszczeń i przesadnych zdrobnień. Dziecku należy dostarczać prawidłowego wzorca wymowy.

• Rozmowa z dzieckiem w „cztery oczy”

Rodzicu, mimika jest uniwersalnym sposobem komunikowania się dziecka ze światem. Mówiąc do dziecka zwracaj uwagę, aby widziało twoją twarz, ponieważ będzie miało wtedy świadomość i okazję do obserwowania ruchu ust.           

Rodzicu, pamiętaj, że dziecko naśladuje wzorzec mowy i wymowy najbliższych,

• Smoczek – uspokajacz

Rodzicu, nie podawaj dziecku smoczka! Uważaj, by nie ssało palca! Następstwem tego mogą być wady zgryzu, a w konsekwencji wady wymowy.

• Masaż twarzy

Rodzicu, możesz wpłynąć na prawidłowy rozwój narządów mowy dziecka, regularnie wykonując delikatny masaż twarzy, tj. policzków, warg i żuchwy. Przed rozpoczęciem masażu  natłuść ręce oliwką, połóż lub posadź dziecko w wygodnej pozycji. Masaż wykonuj palcami bardzo delikatnie, stopniowo zwiększając jego natężenie poprzez głaskanie, ugniatanie palcami oraz delikatne oklepywanie opuszkami palców.

• Nauka poprzez zabawę

Rodzicu, śpiewaj dziecku piosenki, wyliczanki, ucz wierszyków, baw się z dzieckiem, angażując zmysły: wzroku, słuchu i dotyku.

Rodzicu, opowiadaj dziecku bajki, czytaj książki i wiersze, w ten sposób rozwiniesz jego wyobraźnię, rozbudzisz ciekawość poznawczą, a także usprawnisz uwagę, koncentrację i pamięć.

• Komunikacja z dzieckiem

Rodzicu, odpowiadaj na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco, sam także zadawaj pytania. W ten sposób wzbogacisz słownictwo dziecka, a także nauczysz je właściwego posługiwania się rytmem, melodią, akcentem, które mają wpływ na rozumienie wypowiedzi.

• Rodzic uważnym słuchaczem

Rodzicu, nie przerywaj dziecku i unikaj kończenia zdań. Dyskretnie poprawiaj błędy mowy i wymowy, nie ośmieszaj, nie krytykuj, nie naśladuj sposobu mowy dziecka. Rozmowa z rodzicem powinna być dla dziecka przyjemnością.

• Aktywność fizyczna dziecka

Rodzicu, rozwijaj aktywność fizyczną dziecka, która wpływa na funkcjonowanie mózgu, zdolności poznawcze i intelektualne, a co za tym idzie na kształtowanie się umiejętności mowy. Zachęcaj dziecko do zabaw ruchowych angażujących mięśnie całego ciała, a także rozwijających sprawność dłoni i palców, tj. pływanie, jazda na rowerze, malowanie palcami, zabawy klockami, nawlekanie koralików, itp.

Źródło: „Krok po kroku. Jak rozwijać mowę dziecka.” K. Szłapa, I. Tomasik, S. Wrzesiński

      Wady wymowy kojarzą nam się najczęściej z tym, że dziecko nie potrafi wymawiać określonych głosek, przez co mowa staje się zniekształcona, czasem niezrozumiała. Wady wymowy, mogą wynikać również z nieprawidłowego ułożenia warg i języka podczas artykulacji.

Nauka prawidłowej wymowy jednym dzieciom przychodzi z łatwością, inne mają z tym duże problemy. Profilaktyka wad wymowy jest ściśle związana w umiejętnością prawidłowego ssania, odgryzania, żucia i przełykania. Wiąże się również z możliwościami poznawczymi dziecka. Dziecko w dużej mierze uczy się poprzez naśladowanie i poprzez pozytywne doświadczenia, bo skąd maluszek wie, że „ma – ma” to mama? Dlatego, że mama, po usłyszeniu z ust dziecka połączenia tych dwóch prostych sylab, okazuje dziecku swoje szczęście bijąc brawo, przytulając je, całując i okazując swój entuzjazm. Amerykańscy naukowcy zbadali, że roczne dziecko 26 razy musi doświadczyć takiego pozytywnego wzmocnienia, zanim zrozumie, że warto powtarzać  „ma-ma” i co to oznacza.

Dziecko musi poczuć, że mówienie jest opłacalne, że przynosi mu wymierne korzyści. Kolejne sylaby, dźwięki, pierwsze słowa wypowiadane przez dziecko są przez nas nagradzane i tak mowa nabiera znaczenia komunikacyjnego.

Jeśli dziecko nie zaczyna mówić lub jego mowa jest niezrozumiała (dziecko mówi po swojemu – swoim językiem) budzi to nasz niepokój. Należy  jednak pamiętać o tym, że głoski, tak jak inne umiejętności motoryczne, pojawiają się etapami, w określonej kolejności.

Kolejność pojawiania się głosek:

do końca 1 roku – /p, b, m, pi, bi, mi/
ok. 1 – 2 – /ś, ź, ć, dź oraz ń, j/
ok. 1,5 – 2,5 – /k, g, ch, ki, gi, chi/
ok. 2 – 2,5 – /f, w, fi, wi/
ok. 2,5 – 3,5 – /l/
ok. 3 – 4,5 -/s, z, c,dz/
ok. 4,5 – 6 – /r/
ok. 5 – 6(7) – /sz, ż, cz, dż/

Oczywiście są to ramy ogólne i odstępstwa od tej kolejności zdarzają się dość często, ale dzięki takiemu usystematyzowaniu głosek, możliwa jest ocena dziecka pod względem artykulacyjnym.

Przykłady:

Jeśli dziecko 4-letnie, nie wypowiada głoski /r/, a w zamian mówi /l/, to nie jest to jeszcze wada wymowy, natomiast jeśli wymawia zamiast /r/ głoskę zniekształconą, czyli np. /r/ tylnojęzykowe, tzw. „francuskie”, to jest to już wada wymowy.

Jeśli trzylatek nie wypowiada głosek /sz,ż,cz,dż/ i zastępuje je głoskami /s,z,c,dz/ (mówi safa, zaba, scotka), to nie jest to wada wymowy, jeśli zaś wypowiada głoski /s,z,c,dz/ wpychając język między zęby, to jest to wada wymowy.

Najczęstsze wady wymowy:

SEPLENIENIE – nieprawidłowa artykulacja głosek /s,z,c,dz/, /ś,ź,ć,dź/, /sz,ż,cz,dż/, najczęstszym zaburzeniem w obrębie tych głosek jest seplenienie międzyzębowe, polegające na artykulacji głosek z wsuniętym między zęby językiem, może to dotyczyć również głosek /t,d,n/.

ROTACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /r/, zamienianie jej na głoskę /l/ lub /j/, lub pomijanie głoski /r/ w wymowie. Najczęstszym zaburzeniem w realizacji głoski /r/ jest wymawianie tylnojęzykowe, tzw. „francuskie r” oraz jednouderzeniowe – bez wibracji języka.

KAPPACYZM I GAMMACYZM – nieprawidłowa realizacja głosek /k,g/, zamienianych najczęściej na /t,d/.

LAMBDACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /l/, najczęściej zamieniana na /j/, lub pomijana w wymowie;

DYSLALIA WIELORAKA – zaburzenie polegające na występowaniu jednocześnie kilku wad wymowy. W takiej sytuacji mowa dziecka jest bełkotliwa, niezrozumiała dla otoczenia, gdyż ilość zaburzanych głosek jest tak duża, że wyrazy nie przypominają swojego prawidłowego brzmienia.

JĄKANIE – jest to niepłynność mowy, która pojawia się wraz z rozwojem mowy dziecka (dziecko jąka się odkąd zaczęło mówić), albo w trakcie rozwoju mowy(mówiło prawidłowo i zaczęło się jąkać). Zdarza się, że dziecko w wieku przedszkolnym zaczyna się zacinać, jąkać i nagle to zaburzenie mija samoistnie bez żadnej interwencji. W takim przypadku mówimy o „rozwojowej niepłynności mówienia” lub o „jąkaniu fizjologicznym”. Wynika ono z tego, że dochodzi do nagłego skoku w tempie rozwoju mowy, dziecko chce dużo powiedzieć, a możliwości poznawcze i artykulacyjne mu na to nie pozwalają. Najczęściej takie zaburzenie mija po ok. pół roku. Jeśli proces ten przedłuża się i dziecko ma coraz większe trudności z płynnym mówieniem, mówimy wówczas o jąkaniu wczesnodziecięcym, które wymaga terapii.

RYNOLALIA – inaczej nosowanie, polega na tym, że wymowa ma pogłos nosowy. Dziecko wymawia głoski prawidłowo, a mimo to mowa nie jest w pełni zrozumiała, gdyż mowa nie jest kierowana z ust, tylko przez nos. Najczęstsze przyczyny rynolalii to: przerośnięty trzeci migdał, polipy w nosie, rozszczep podniebienia w tym również rozszczep podśluzówkowy, krzywa przegroda nosowa, częste, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.

Często spotykamy się z pytaniem, kiedy należy zgłosić się z dzieckiem do logopedy. Otóż należy zgłosić się zawsze, gdy mamy wątpliwości dotyczące artykulacji dziecka. Logopeda dokona diagnozy i wyjaśni mechanizmy wpływające na zaburzenia w rozwoju prawidłowej artykulacji, oceni etap rozwoju mowy, określi rodzaj wady wymowy i da wskazania do terapii, lub też rozwieje nasze wątpliwości.

            Rodzice często nie uświadamiają sobie tego, że ich dziecko ma wadę wymowy; są tak osłuchani z wymową dziecka, że nawet, jeśli mowę ono zniekształca, to uważają ja za normalną. Inni natomiast wiedzą, że ich dziecko źle wymawia, ale cierpliwie czekają, aż „z tego wyrośnie”. Jednak początkowo nieznaczne trudności, jeśli nie są usunięte w porę, utrwalają się i z czasem stają się wadami wymowy, z którymi szybko sobie poradzi logopeda, ale długo może trwać etap utrwalania i automatyzacji nowych dla dziecka wzorców mowy. Nie wszyscy rodzice zdają sobie sprawę, jak przykre dla dziecka bywają następstwa wadliwej wymowy. Dziecko wyśmiewane przez kolegów lub nawet przez rodziców, którzy sądzą, że w ten sposób zmuszą lub zmobilizują je przez działania „na ambicje” do dobrej wymowy dość szybko traci zaufanie do otoczenia, zaczyna unikać rówieśników, traci zainteresowanie rozmowami, nie lubi odpowiadać na pytania, staje się małomówne. W którym więc momencie zdecydować się na wizytę u logopedy? Tu zdania są podzielone. Bywają rodzice, którzy czekają aż problem samoistnie minie, co sprzyja utrwalaniu się wady i sprawia, że jej likwidacja będzie wymagała w przyszłości od nich samych i dziecka więcej czasu i pracy. Bywają też i tacy, którzy zgłaszają się po poradę już z 3-latkiem, gdyż zaniepokojeni są faktem, że jeszcze nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż lub r.

 W tej drugiej sytuacji uzyskają rodzice poradę taką, że ich dziecko ma prawo w wieku 3 lat nie wymawiać głosek szumiących i syczących oraz „r” i o ile nie ma innych wskazań, to z poprawą wymowy rzeczywiście można jakiś czas poczekać. Zanim, więc zaczniemy niepotrzebnie się martwić o dalszy rozwój mowy dziecka warto poznać normy rozwojowe mowy, czyli na jakim etapie pojawiają się w rozwoju poszczególne głoski i do jakiego typu „błędów” dziecko ma prawo na swoim etapie rozwoju. Nie powinno się zdarzyć, że zgłaszamy się z dzieckiem po poradę logopedyczną dopiero w wieku 6 lat, czyli w okresie, gdy zaczyna już naukę czytania i pisania. A zatem niezwłocznie udaj się do logopedy, gdy:

-dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę, bo na każdym etapie wiekowym jest to wada, która się nie wycofa samoistnie, a w przyszłości może spowodować seplenienie;
-niepokojące są zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy;
-istnieją wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy;
-dziecko nawykowo mówi przez nos;
-dziecko po ukończeniu 4 r.ż. zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne: „d” na „t” (np. zamiast domek mówi tomek), „w” na „f” (zamiast woda mówi fota), „g” na „k” (zamiast głowa mówi kłowa), „b” na „p” (zamiast buda mówi puta);
-dziecko pod koniec 3 r.ż. nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, u, e, i, y;
-dziecko zniekształca głoski, np. wymawia „r” gardłowo. Ale trzeba wiedzieć, że zastępowanie głosek trudniejszych łatwiejszymi nie jest wadą ale swoistą cechą rozwoju mowy. Jeżeli jednak podczas wymawiania głosek dziecko nie zastępuje jej inną znaną w języku polskim, ale używa „obcego” dla nas dźwięku, wówczas warto zanotować sobie słowa, w których to ma miejsce i skonsultować to z logopedą;
-dziecko wyraźnie jąka się (miewa częste blokady i uporczywe powtarzanie jakiejś głoski lub utrudniony start mowy). Jednakże, jeśli zauważymy u dziecka lekkie zacinanie, powtarzanie sylab nie wpadajmy w panikę - może to być typowa, fizjologiczna niepłynność mowy. Bierze się ona stąd, że w wieku przedszkolnym rozwój myślenia i zasób słownictwa biernego, (co dziecko rozumie) rozwija się szybciej niż jego umiejętności wypowiadania swoich myśli, a to może powodować rozwojową niepłynność mowy. Jeśli jednak problem będzie się nasilał, potrzebna jest szybka konsultacja ze specjalistą.

 Trudno oczekiwać od specjalisty szybkich efektów terapeutycznych, gdy zajęcia odbywają się raz w tygodniu, a przez pozostały czas dziecko używa swoich wadliwych, nawykowych wzorców mowy. Do stymulacji czy korekty wadliwej wymowy nie potrzeba aż tyle czasu, by nawet zapracowani rodzice nie mogli go sobie odpowiednio zagospodarować - to tylko kwestia chęci i umiejętnego zbudowania kontaktu z dzieckiem. Trzeba traktować je najzupełniej normalnie, a jeśli mamy pomagać - to dyskretnie i skutecznie. Opłaca się cierpliwość, łagodność i wyrozumiałość ze strony rodziców - to niezbędny warunek uzyskania oczekiwanych rezultatów. Kary, krzyki, wyśmiewanie dziecka i zmuszanie do ćwiczeń zniechęca do pracy nad wymową. Dzieci ćwiczą chętniej, gdy zabawy i gry, które im proponujemy trwają krótko, a każdy ich najdrobniejszy sukces jest nagradzany. Zadaniem rodziców jest, więc dostarczanie dziecku prawidłowych wzorców mowy i osłuchanie dziecka z poprawnym brzmieniem głosek, których ono jeszcze nie wymawia (wspólne oglądanie obrazków i nazywanie osób, przedmiotów i czynności, czytanie wierszy i opowiadań, układanie puzzli i nazywanie odnajdywanych szczegółów układanki). Często bywa tak, że, gdy dziecko dobrze osłucha się z brzmieniem głoski, podejmuje próby jej odtwarzania, ale nie należy tego momentu przyspieszać, ani przeceniać możliwości dziecka, bo przy wielu nieudanych próbach szybko się zniechęci. Zdarza się, że dziecko samo odkryje prawidłowe artykulacje mogąc obserwować aparat mowy swojej mamy lub taty, ale największą sztuką rodziców jest sprawienie, by dziecko naprawdę chciało podejmować wspólne ćwiczenia i związane z nimi zabawy. Jeżeli jednak to się nie udaje, to przyda się pomoc logopedy

Co to są głoski - przykłady głosek

Podczas nauki głoskowania warto jak zawsze i przy wszystkim zacząć od prostych 2-3 głoskowych wyrazów, np.:

• d-o-m,
• s-o-k,
• r-o-k,
• o-k-o,
• n-o-s,
• m-r-o-k,
• s-m-o-k,
• n-o-c.

Dodatkowo ćwiczmy z dzieckiem zarazem analizę jak i syntezę słuchową, np. rodzic mówi wyraz nos, a dziecko głoskuje n-o-s – to jest analiza słuchowa wyrazów. Lub rodzic głoskuje n-o-s, a dziecko mówi nos– to jest synteza słuchowa wyrazów. Oba rodzaje ćwiczeń są szalenie ważne.

Kolejny ważny problem pojawia się w trakcie głoskowania podczas występowania w wyrazie głoski „i”. Gdy "i" występuje miedzy spółgłoskami, zmiękcza spółgłoskę poprzedzającą i jest wówczas samodzielną głoską, np.:

• p’-i-n-g-w’-i-n (pingwin),
• p’-i-s-t-o-l-e-t (pistolet),
• w’-i-d-ł-y (widły),
• A-l’-i-n-a (Alina).

„I” nie jest samodzielną głoską, gdy występuje między spółgłoska a samogłoską i jedynie zmiękcza poprzedzającą spółgłoskę, np.:

• g’-e-s (3 głoski), ale g-i-e-s (4 litery),
• m’-o-t-ł-a (5 głosek), ale m-i-o-t-ł-a (6 liter)

Głoski - przykłady

Zatem jak głoskujemy, oto przykłady:

liczba liter: liczba głosek:

• rzeczka r-z-e-c-z-k-a (7) rz-e-cz-k-a (5)
• Pszczyna P-s-z-c-z-y-n-a (8) P-sz-cz-y-n-a (6)
• brzuszek b-r-z-u-s-z-e-k (8) b-rz-u-sz-e-k (6)
• porzeczka p-o-r-z-e-c-z-k-a (9) p-o-rz-e-cz-k-a (7)
• chrzan c-h-r-z-a-n (6) ch-rz-a-n (4)
• narzędzia n-a-r-z-ę-d-z-i-a (9) n-a-rz-ę-dz’-a (6)
• Puchatek P-u-c-h-a-t-e-k (8) P-u-ch-a-t-e-k (7)
• krzaczek k-r-z-a-c-z-e-k (8) k-rz-a-cz-e-k (6)
• przyjaciel p-r-z-y-j-a-c-i-e-l (10) p-rz-y-j-a-c’-e-l (8)
• chusteczka c-h-u-s-t-e-c-z-k-a (10) ch-u-s-t-e-cz-k-a (8)
• móżdżek m-ó-ż-d-ż-e-k (7) m-ó-ż-dż-e-k (6)
• szczeniak s-z-c-z-e-n-i-a-k (9) sz-cz-e-n’-a-k (6)
• pszczoła p-s-z-c-z-o-ł-a (8) p-sz-cz-o-ł-a (6)
• grzechotka g-r-z-e-c-h-o-t-k-a (10) g-rz-e-ch-o-t-k-a (8)
• Szczawnica S-z-c-z-a-w-n-i-c-a (10) Sz-cz-a-w-n’-i-c-a (8)
• bracia b-r-a-c-i-a (6) b-r-a-c’-a (5)
• miesięczniki m-i-e-s-i-ę-c-z-n-i-k-i (12) m-i-e-s’-ę-cz-n’-k-i (9)
• łodzianin ł-o-d-z-i-a-n-i-n (9) ł-o-dz’-a- n’-n (6)

Litery a głoski - przykłady zadań

Poniżej znajdują się zadania pomagające dziecku, szczególnie temu na starcie szkolnym, odróżnić głoskę od litery, pomóc w przezwyciężeniu trudności w nauce czytania i pisania, nauce wyodrębniania wyrazów w zdaniu, wyodrębniania głosek w wyrazach w następującej kolejności: w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, dokonywania dźwiękowej analizy wyrazów, dokonywania syntezy słuchowej wyrazów jednosylabowych i wielosylabowych.

Poza tym również rozwijają pamięć wzrokową, słuchową, koncentrację uwagi, orientację w kierunkach, stronach, początek, koniec, koordynację wzrokowo-ruchowo-słuchową wyrazu oraz logiczne myślenie. Pozwalają na wielokrotne powtarzanie tych czynności, które zawodzą u dziecka, a są niezbędne do opanowania umiejętności niezbędnych w zakresie analizy i syntezy słuchowej w tempie dostosowanym do indywidualnych potrzeb i możliwości poznawczych danego dziecka.

W trakcie przygotowywania dziecka do podjęcia nauki szkolnej ważne jest również niezaniedbywanie opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy. Chodzi tu nie tylko o bogaty jak na wiek dziecka zasób słownictwa, o odpowiednią formę wypowiedzi, ale też o czystą i wyraźną mowę. U sześciolatków mowa powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym. Poniżej znajdują się także ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne, ćwiczenia oddechowe, rytmizujące i ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Głoski - przykłady ćwiczeń

1. Wypisz samogłoski i spółgłoski z podanych wyrazów: lew, atlas, sowa, żaba, los, ryba, mydło, kapusta, burak, bocian, lemur, koc, meble, miodek, klasa, chłopiec, droga, kotek, rzepa, szkoła, wakacje, pole, może, sałata, chmury, chór, płot, trawa, narty, piesek, podłoga, samochód, noc.

2. Wymyśl i zapisz po 5 wyrazów:

• jednosylabowych:
• dwusylabowych:
• trzysylabowych:

3. Wysłuchiwanie głosek w wyrazach. Co słyszysz:

a) na początku wyrazu – w nagłosie:

• Ala, Ola, Ula, Ela, osa, ule, ekran, auto, sowa, rak, buda, sok, fajka, cena, zebra, rok, guma, waga, tort, mak, łania, buty, nora, kasa.

b) w środku wyrazu – w śródgłosie:

• noc, koc, kot, tak, las, osa, żuk, dom, nos, pół, byk, sok, bar, rok, bat, bób, bór, bok, bis, bus, tuż, tik, mak, sos, łan, pas, dym, Jan.

c) na końcu wyrazu – w wygłosie:

• las, kwiat, dom, ziemniak, sok, chrzan, len, burak, lok, pomidor, pole, osa, drewno, sala, rzeka, lato, słońce, koce, lalka, kosze, domy.

4. Zgadnij jaki to wyraz:

a) metoda sylabowa:

• bu-ty, ka-wa, za-ku-py, sza-fa, dra-bi-na, sa-ła-ta, ło-pa-ta, ka-na-pa, pa-ra-sol, ja-go-da, ry-ba, sa-mo-lot, mu-cha.

b) metoda głoskowa:

• d-o-m, d-y-m, o-k-o, s-o-k, l-o-k, l-o-d-y, b-u-t-y, w-o-d-a, w-a-g-a, s-a-ł-a-t-a, b-a-l-o-n, b-u-r-a-k, m-a-k.

5. Powtórz następujące sylaby (bez sensu, które nie tworzą wyrazu):

• ra do, ma da, so na, wa ka, za do ra, sa ta ra, wa go ri, wa ka na, na ze lu, la ce go su.

6. Z jakich liter składa się dany wyraz, jakie litery napiszesz w wyrazach:

• Ela, sok, dom, mapa, kot, foka, płot, baca, agrest, motyl, samolot, kaloryfer.

7. Zabawy naśladowczo-słuchowe. Dziecko naśladuje, udaje odgłosy wybranych zwierząt, narzędzi, ludzi:

• nadmiar pary w lokomotywie – fffffff,
• odgłos karetki pogotowia- ijaijaija,
• kwakanie kaczki - kwa kwakwa,
• odgłos gdy pada deszcz – kap kapkap,
• szczekanie psa – hau, hau, hau,
• dźwięk dzwonka – dzyń dzyńdzyń,
• brzęczenie muchy – bzzzz,
• piszczenie myszy – pi pipi,
• syczenie węża – ssssssss,
• parskanie jak konik,
• płacz małego dziecka – łełełe,
• naśladowanie rechotania żabek,
• miauczenie kota- miauu, miauu,
• kichanie chorego człowieka,
• gdakanie kury – ko,ko,ko,
• gęganie gęsi – gę, gę, gę

8. Ćwiczenia słuchowe – rozwijające wrażliwość na dźwięk, rytm, melodię i ton mowy:

a) dziecko siedzi z zamkniętymi oczami i odgaduje odgłosy dochodzące z ulicy – „wsłuchiwanie się w ciszę”, rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków - szmery, stukanie, chodzenie, mowa. 

b) rozpoznawanie różnych rzeczy zamkniętych w pudełku przez potrząsanie nim - groch, kasza, gwoździe, ryż, guziki, cukierki.

c) uderzanie dwoma klockami o siebie, łyżeczką w pustą szklankę, klaskanie, tupanie, krzyczenie, darcie papieru, gniecenie papieru, lanie wody, wypuszczanie powietrza, np. z balonika.

d) różnicowanie dźwięków wydobywanych przez pojazdy - samochodu, motoru, pociągu, samolotu, autobusu, tramwaju.

e) rozpoznawanie określonych sylab wśród innych sylab / pa, ta, ba, da,/ ta, ba, ta / bu, da, zu, pi/ le, ly, po, no/ ty, za, bu, to/.

f) rozpoznawanie poszczególnych nazw zwierząt po ich głosie.

g) rozpoznawanie różnych znanych melodii, piosenek dziecka.

9. Ćwiczenia słuchowe w rozróżnianiu wyrazów, które różnią się tylko jedną głoską - zmiana znaczenia wyrazu. Znajdź czym różnią się te pary wyrazów, np: lody – loty,

• domek – Tomek,
• pasek – piasek,
• gapa – kapa,
• dama – tama,
• koza – kosa,
• bal-pal,
• bąk – pąk,
• kasa – kasza,
• kos – kosz,
• bułka – półka,
• rak-lak,
• góra – kura,
• rok-lok,
• kos – kosz,
• sale-szale.

10. Ćwiczenia oddechowe, prosimy dziecko, aby pokazała jak potrafi: dmuchać bańki, świeczkę, gorącą zupę, chuchać na szybę, lustro, gwizdać, głośno i beztrosko śmiać się.

11. Powtarzające się głoski:

a) powiedz, które wyrazy rozpoczynają się od takiej samej głoski:

• mysz, mucha, malec, smok, moc, mleko, mama, tata, mata, most, noc, masło, miska.

b) powiedź, które wyrazy kończą się na taką samą głoskę:

• apaszka, myszka, chorągiewka, osa, noc, guma, cena, nora, rzeka, koc, trop, fajka, foka, Ala, lalka, zebra.

c) W nazwie którego wyrazu występuje głoska „p”:

• paproć, przepraszam, opona, kanapa, kapusta, mapa, napiwek, nietoperz, naprawić.

12. Domino fonetyczne. Dziecko zaczyna następny wyraz od takiej głoski na jaka kończył się wyraz poprzedni, np:

• noc – cukier- rak – kret – termometr, itd.

13. Wyodrębnianie wyrazów krótszych ukrytych w wyrazach dłuższych, np.:

• chusteczka (teczka), tort (tor), kubeczki (beczki), pisanki (sanki), jaskółka (kółka), laska (las), listek (lis).

14. Ćwiczenie pamięci słuchowej, koncentracji uwagi i orientacji przestrzennej. Rzucamy do dziecka piłkę wymawiając dowolną sylabę, np.: „ba”. Dziecko łapie piłkę i kończy wyraz dowolną sylabą, aby tworzyło spójny wyraz, np.: „ran”.

Źródło: https://www.mjakmama24.pl/edukacja/pomoc-w-nauce/gloski-przyklady-aa-RZFj-caSE-AqfM.html