Ułatwienia dostępu

Poradnik Logopedy

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna

            Lato i wakacje to szczególny okres w rozwoju każdego dziecka, kiedy większość czasu przeznaczamy na odpoczynek maluchów. Podczas wakacyjnych zabaw, wycieczek, rozmaitych aktywności, które proponujemy dzieciom warto pamiętać o utrwalaniu tych umiejętności, które dziecko opanowało w ostatnim czasie.

Wykorzystujmy do tego każdy moment, wspólne spacery, wycieczki – gdy uczymy się obserwować, poznajemy otoczenie, ale też czynności wykonywane każdego dnia – przygotowywanie posiłków, sprzątanie, ubieranie się; opowiadajmy o tym, co widzimy, robimy; zadawajmy dzieciom pytania, bawmy się przy tym dźwiękami, które możemy usłyszeć, naśladować, powtarzać.

Warto zarezerwować część czasu na utrwalanie ćwiczeń logopedycznych, realizowanych w formie zabawy. Jest to dosyć istotne, aby zachować ciągłość realizowanych ćwiczeń, co znacznie podniesie skuteczność prowadzonej terapii.
Zabawa jest podstawową formą aktywności dzieci. Jest źródłem wielu bodźców, także okazją poznawania siebie, 
innych, otoczenia; warto wykorzystać pozytywne właściwości zabawy w celu kontynuowania ćwiczeń logopedycznych.
Warunkiem prawidłowej wymowy jest wysoka sprawność aparatów biorących udział w akcie mowy: oddechowego, słuchowego, artykulacyjnego, fonacyjnego. Różnorodne zabawy oddechowe, ortofoniczne, logopedyczne, rytmiczne, ruchowe, usprawniają pracę narządów mowy, fonacji, słuchu.

Realizacja ćwiczeń w trakcie codziennych zabaw z dzieckiem w sposób pozytywny wpłynie na stymulację w zakresie:
■    właściwego oddychania,
■    pogłębiania oddechu oraz wydłużania fazy oddechowej,
■    prawidłowej pracy języka, warg, żuchwy, podniebienia,
■    właściwego posługiwania się głosem,
■    rozwijania percepcji i pamięci słuchowej, 
■    rozwijania percepcji i pamięci wzrokowej, 
■    doskonalenia słuchu fonemowego, 
■    stymulacji i podwyższania uwagi, 
■    rozwijania pamięci,
■    doskonalenia prawidłowej artykulacji, 
■    wzbogacania słownictwa biernego i czynnego, 
■    rozwijania umiejętności budowania poprawnych wypowiedzi.

Stosując różnorodne ćwiczenia, pamiętajmy, że podczas ćwiczeń usprawniających narządy artykulacyjne dbamy o to, aby pracowały one symetrycznie oraz o to, aby wykonywany ruch był zrealizowany zgodnie z poleceniem.

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
  • Ćwiczenia wspomagające artykulację szczególnie u dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi
    1.Ćwiczenia oddechowe – wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi:
    • wdech przez nos, wydech ustami
    • unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu
    • wykonanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością
    • wykonanie wydechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej
    • wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru
    • wydmuchiwanie baniek mydlanych
    • dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki, piórka
    • nadmuchiwanie balonów.

    2. Ćwiczenia narządów artykulacyjnych – podnoszenie sprawności języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy:

    a) ćwiczenia języka:

    • wysuwanie i powolne wsuwanie języka w głąb jamy ustnej
    • opuszczanie języka na brodę, unoszenie do nosa
    • kierowanie języka do kącika ust
    • przewężanie języka (język wąski – grot)
    • rozpłaszczanie języka (język szeroki – łopatka)
    • ułożenie języka w kształt miseczki
    • oblizywanie warg przy otwartych ustach
    • oblizywanie językiem zębów
    • „kląskanie” językiem o podniebienie twarde
    • dotykanie czubkiem języka na zmianę dolnych i górnych zębów przy silnie opuszczonej żuchwie
    • „liczenie” zębów górnych, a następnie dolnych
    • unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego
    • wysuwanie języka na górną wargę
    • głośne wymawianie głoski „a” z jednoczesnym unoszeniem języka do wałka dziąsłowego
    • kilkakrotne uderzanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy
    • przesuwanie języka po podniebieniu przy otwartych ustach
    • wypychanie językiem policzków

    b) ćwiczenia warg:

    • zaciskanie warg 
    • przesuwanie na boki zamkniętych warg
    • układanie warg w ryjek
    • szybkie zmienianie układu ust uśmiech – ryjek
    • gwizdanie i cmokanie
    • zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie
    • przepychanie powietrza wewnątrz jamy ustnej
    • dmuchanie przez wargi ułożone w kształt dzióbka i z zębami górnymi na dolnej wardze
    • parskanie
    • nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem

    c) ćwiczenia podniebienia miękkiego:

    • wdychanie i wydychanie powietrza przez nos
    • wypowiadanie sylab aka, oko, uku, eke, yky, iki
    • wypowiadanie sylab ak, ok, ek, yk, uk, ik, ka, ko, ke, ky, ku, ki
    • ćwiczenia z rurką (przenoszenie kawałków papieru)
    • ziewanie, chuchanie, chrapanie

    d) ćwiczenia żuchwy:

    • opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze
    • wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi
    • ruchy do przodu i do tyłu.
    II Ćwiczenia emisyjno-głosowe

    Wyrabianie właściwej tonacji, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów:

    • próby wymowy poszczególnych samogłosek w różnej tonacji
    • przedłużanie wymowy głoski „m”- mruczenie, np. naśladowanie mruczenia misia, usypianie lalek „aaa..”, buczenie syren „uuu…”
    • ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych (muuu…, chał chał…, pi pi…, itp.)
    • stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech, a wypuszczamy gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy).

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna

               Wielkanoc to święta, które dzieciom najbardziej kojarzą się z wiosną, kwiatami, kolorowymi pisankami, zajączkami i kurczaczkami. Daje nam to bardzo szeroki wachlarz możliwości, by zaprosić podopiecznych do zabawy oraz wykonania różnych ćwiczeń logopedycznych i sensorycznych.

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna

         Już niemowlęta wyraźnie reagują na muzykę – uspokajają się lub pobudzają, poruszają się, kołyszą przy jej dźwiękach, z czasem podejmują pierwsze próby naśladowania konturu melodycznego czy rytmicznego. Zabawy muzyczno-ruchowe są szczególnie ważne nie tylko w kontekście rozwoju motorycznego oraz  muzykalności, ale także systemu językowego niemowlęcia. Nie wymagają one zastosowania profesjonalnych rekwizytów lub specjalnego aranżowania przestrzeni, dlatego też stanowią wygodne narzędzia domowej profilaktyki dla rodziców.

Dzięki aktywnościom muzycznym dziecko stymuluje swoją wrażliwość słuchową, a tym samym ćwiczy słuch fonemowy, odpowiedzialny za rozpoznawanie i identyfikację poszczególnych fonemów mowy. „Muzyka i język wykorzystują ten sam kanał słuchowo- -głosowy, stąd też zachodzi prawdopodobieństwo istnienia wspólnych mechanizmów nerwowych odpowiedzialnych za ich percepcję i produkcję”. Istnieje prócz tego wiele zjawisk wspólnych dla mowy i muzyki – choćby w aspekcie brzmienia (melodyka, tempo, rytm, artykulacja czy barwa dźwięku). Jako słuszne i pożądane jawią się w tym kontekście próby wsparcia rozwoju mowy poprzez metody wykorzystywane na zajęciach muzycznych.

Wykorzystywane w pracy z dziećmi systemy ćwiczeń bazujące na muzyce

 Zainteresowanie wpływem muzyki na człowieka w różnorodnych kontekstach zaowocowało powstaniem w XIX w. nowej dyscypliny naukowej – muzykoterapii. Muzykoterapię definiuje się jako metodę postępowania wykorzystującą wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka. W Polsce głównym twórcą tej dziedziny był Tadeusz Natanson. Obecnie muzykoterapia doskonale sprawdza się w realizacji celów profilaktyki, leczenia oraz rehabilitacji. Muzyka nie powoduje bowiem skutków ubocznych, zaś kontakt z nią jest zazwyczaj przyjemny dla odbiorcy (statystycznie mało jest przypadków np. amuzji).

Wśród bezpośrednich rodzajów wpływu muzyki na organizm człowieka wymienia się:

  • zmianę napięcia mięśniowego,
  • zmianę szybkości krążenia krwi,
  • obniżenie progu wrażliwości zmysłów,
  • zmianę siły i szybkości pulsu,
  • modyfikację oddechu,
  • pobudzanie uczuć i emocji,
  • poprawę koncentracji. 

W efekcie stosowanie muzykoterapii zmniejsza lęki i napięcia, uspołecznia, kształtuje funkcje słuchowe: detekcję, identyfikację i różnicowanie dźwięku. Prowadzi także do usprawniania koordynacji ruchowej, słuchowo-ruchowej, wzrokowo-ruchowej oraz polepszenia prozodii mowy.

Pośród metod muzykoterapeutycznych skalsyfikowanych przez Elżbietę Galińską, stosowanych podczas zajęć umuzykalniających i profilaktycznych, wyróżnia się m.in.:

  • metody relaksacyjne – wywołujące stan odprężenia;
  • metody komunikatywne – związane z treningiem umiejętności społecznych;
  • metody kreatywne – wykorzystujące improwizację instrumentalną, wokalną i ruchową

Metody te przybierają postać śpiewu, muzykowania z elementami dźwiękonaśladowczymi, gry na instrumentach perkusyjnych, ćwiczeń słuchowych, zabaw muzyczno-ruchowych, ćwiczeń kształtujących poczucie rytmu i tempa, relaksacji przy muzyce, tworzenia muzyki, muzykodramy i słowno-plastycznych interpretacji utworów muzycznych.

Jedną z najważniejszych metod muzykoterapii grupowej jest meloterapia, czyli leczenie śpiewem26. Zalicza się ona do rodzaju terapii aktywnych, bazuje zaś na wrodzonej zdolności do wykorzystywania swojego głosu przez człowieka, także w formie śpiewu. Jak wspomina Anna Walencik-Topiłko: „W terapii śpiewem chodzi o to, żeby dać chorym możliwość wyśpiewania się, by pobudzić empatyczne współodczuwanie treści piosenki: tęsknotę, smutek, radość czy dumę”. W rozwijaniu muzykalności za pomocą śpiewu niezbędne są ćwiczenia melodyczno-rytmiczne, dające szansę na przygotowanie się do specyficznego wykorzystywania głosu. Meloterapia to także forma skutecznego oddziaływania w logopedii – jako narzędzie w profilaktyce i terapii m.in.:

  • osób chorych z afazją (np. w Terapii Intonacyjno- -Muzycznej autorstwa S. Blumsteina i R. Spraks),
  • jąkających się (treningi płynności mowy, program psychofizjologicznej terapii jąkających się autorstwa Mieczysława Chęć ka),
  • jako forma m.in. utrwalania niektórych głosek u osób z obniżonymi predyspozycjami intelektualnymi (wykorzystanie piosenki w metodzie ortofoniczno- muzycznej autorstwa Jadwigi Nowak),
  • w stymulacji mowy (program Anny Walencik- -Topiłko).

Innym systemem ćwiczeń umuzykalniających rozwijających mowę u dzieci jest logorytmika – popularna w placówkach edukacyjnych ze względu na swoją atrakcyjność i efektywność. Po raz pierwszy wprowadzono ją jako element terapii Aurelii Rozentalowej w pracy z pacjentami jąkającymi się w Sanatorium Wad Wymowy, działającym w Toruniu od 1972 r. W tym ujęciu metoda była połączeniem ćwiczeń słownych z rytmicznymi, w znacznej mierze zainspirowanymi rytmiką Carla Orffa i Emila Jaques-Dalcroze’a. Wśród głównych celów logorytmiki wyróżnia się aktualnie:

  • usprawnianie słuchowe i ruchowe dzieci z zaburzeniami mowy,
  • kształtowanie szybkiej reakcji na bodziec dźwiękowy (w tym słowo), wzrokowy lub ruchowy,
  • rozwijanie umiejętności sprawnego wykonywania ruchów z zakresu motoryki dużej i małej (planowanie, precyzja, tempo, rytmiczność),
  • rozwijanie świadomości ciała,
  • rozwój sfer emocjonalnej i społecznej poprzez zabawy integracyjne,
  • uwrażliwienie na aspekty rytmiczny i prozodyczny mowy,
  • wzbogacanie słowników biernego i czynnego,
  • stymulowanie myślenia przyczynowo-skutkowego.

Metodę z powodzeniem można stosować zarówno w terapii, jak i profilaktyce logopedycznej. Anna Walencik-Topiłko tak podsumowuje samodzielnie prowadzone zajęcia logorytmiczne: „Każde spotkanie rozpoczynało się stałą rozgrzewką, łączącą w sobie śpiew i wykonywanie określonych ruchów przy akompaniamencie. Początkowo dzieci miały bardzo duży problem z koordynacją obu czynności, realizowały zazwyczaj albo jedną, albo drugą. Z czasem jednak dzięki regularności wykonywania tych ćwiczeń, nabywały coraz  większej sprawności, a połączenie ruchu i śpiewu stawało się coraz łatwiejsze. Dzieci uczestniczyły w zajęciach bardzo chętnie. Każde z zajęć dotyczyło odrębnej tematyki, np. podróż do lasu, odwiedziny farmera, wyprawa pełna niebezpieczeństw. Przed ich rozpoczęciem dzieci zawsze z entuzjazmem pytały, dokąd się dziś wybiorą. Angażowały się, wchodząc w określoną rolę, chętnie podejmowały próby dialogu, naśladowały różne odgłosy, a dzięki towarzyszącym im emocjom zmianom ulegały intonacja i barwa ich głosu, przez co dzieci kształtowały prozodię mowy. Szczególnie ważne było, co podkreślali wychowawcy, że dzieci wykorzystywały elementy zajęć logorytmicznych w zabawach spontanicznych”.

Nieco innym rodzajem obcowania z muzyką jest choreoterapia. Muzyka w połączeniu z tańcem daje swoistą przestrzeń do odreagowania, relaksu, rozładowania nadmiaru energii. Choreoterapeutyczne ćwiczenia polepszają koordynację i stanowią trening nawiązywania kontaktów wzrokowego i dotykowego z innymi. Przez logopedów choreoterapia jest niekiedy wykorzystywana do komunikacji niewerbalnej oraz w celu integrowania pacjentów.

WARTO ZASTOSOWAĆ

Podczas zajęć wykorzystujących różne systemy ćwiczeń muzycznych wspomagających rozwój mowy niezbędna jest współpraca prowadzącego z opiekunem grupy. Warto, by wychowawcy uczestniczyli w zajęciach, zaś w ciągu tygodniowego cyklu opieki i nauczania poprzez wybrane ćwiczenia utrwalali nowe umiejętności. Współdziałanie specjalistów zajmujących się rozwojem dziecka skutkuje sprawnym wykrywaniem potencjalnych nieprawidłowości. Warto podkreślić, iż niezależnie od stosowanej metody, u prowadzącego najważniejsze jest – zgodnie z sugestią Ireny Wojnar – „kierowanie pracy wychowawczej raczej ku budzeniu zainteresowań i zamiłowań, […] inspirowanie nowych dla wychowanka form ekspresji i odczuwania, rozszerzanie horyzontów kontaktu ze światem i ludźmi”. 

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna

                Należy podkreślić, jak ważny jest słuch w rozwoju mowy w ontogenezie – i jak ważny jest też w terapii mowy. Wykształcenie koncentracji uwagi słuchowej, umiejętność identyfikacji konkretnego dźwięku, pamięć słuchowa, umiejętność różnicowania cech dźwięków (długości trwania, donośności, barwy oraz wysokości) są to bazowe umiejętności potrzebne do rozróżniania dźwięków mowy. Najpierw ćwiczenia dotyczą różnych dźwięków otaczających dziecko (np. stosuje się odgłosy charakterystyczne dla różnych środowisk – domu, ulicy, parku, lasu itp.), a następnie – dźwięków mowy, tj. głosek, sylab, wyrazów, tekstów. Najpierw pracujemy na słuchu fizycznym, a następnie ćwiczymy słuch fonemowy i fonetyczny1 Należy podkreślić, że dziecko uczy się mówienia początkowo poprzez słuchanie, dekodowanie dźwięków mowy – a kolejnym etapem jest ich nadawanie. Tak więc wzorzec słuchowy jest potrzebny, by dziecko zaczęło pracować nad wzorcem artykulacyjnym.

Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna

        Mogą to być ćwiczenia oddechowe, które poprawiają wydolność oddechową i jakość mowy, ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych, które kształtują ich sprawność oraz ćwiczenia słuchowe rozwijające słuch fonematyczny, co także pozytywnie wpływa na mowę dziecka.

Ćwiczenia oddechowe na utrzymanie prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego

Do ćwiczeń oddechowych można wykorzystać piórka, wiatraczki, piłeczki, skrawki papierków, a także bańki mydlane. Dzieciom można zaproponować szereg zabaw typu:

  • Chłodzenie gorącej zupy – dmuchanie ciągłym strumieniem,
  • Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie pary („ffff – szszsz”),
  • Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „sssss”,
  • Liczenie lub powtarzanie (na jednym wydechu) krótkich, a następnie długich zdań. 

Ćwiczenia usprawniające motorykę i ułożenie narządów artykulacyjnych

Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonywane przed lustrem, by dziecko mogło uczyć się samokontroli i zadbać o precyzję ruchów. Przykłady takich ćwiczeń:

  • Parskanie jak konik,
  • Masaż warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie),
  • Wyraźna, wręcz przesadna artykulacja samogłosek: a-i-o-u-y-e,
  • Naprzemienne oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „iii” oraz zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „uuu”,
  • Układanie warg w „ryjek” i cofanie ich w „uśmiech”. „Pędzlowanie podniebienia” czubkiem języka przy szeroko otwartej buzi,
  • Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
  • Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
  • „Chrapanie” na wdechu i wydechu,
  • Oddychanie przez usta przy zatkanym nosie,
  • Wymawianie sylab: ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku,
  • Nadymanie policzków i wciąganie policzków,
  • Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, a potem powolne wypuszczanie powietrza.

Ćwiczenia słuchowe wspierające analizę, syntezę, a także pamięć słuchową

„Zgadnij, co wydaje taki dźwięk”

Przygotuj opakowane w pudełka przedmioty tj.: kasza, cukier, groch, szkło, metal, kamyki, kulki, papier (tak aby wydawały dźwięk). Przed rozpoczęciem ćwiczeń dziecko musi poznać dźwięk, jaki wydają powyższe przedmioty. Dziecko siedzi z zamkniętymi oczami, musi rozpoznać, który z dotykanych przedmiotów wydaje konkretny dźwięk.

  • ”Zlokalizuj przedmiot”

Ukryj wydającą dźwięk zabawkę i ćwicz pojęcia kierunku (po prawej – po lewej), głośności (głośno – cicho) i odległości (blisko – daleko).

Contact Information

rodo 

Adresy email: Inspektora Ochrony Danych Osobowych

Miejski Żłobek Nr. 2 -- iod.r.andrzejewski@szkoleniaprawnicze.com.pl    

Miejskie Przedszkole Integracyjne "Smerfowa Kraina 

 --    iod.r.andrzejewski@szkoleniaprawnicze.com.pl